خلاصه فصل سوم کتاب برنامه ریزی استراتژیک در نظام های آموزشی

رهیافت برنامه ریزی استراتژیک برای نظام آموزشی

فرآیند برنامه ریزی استراتژیک از دو دیدگاه توصیف می شود :

1 – درون به برون

2 – برون به درون

عناصر عمده در  برنامه ریزی آموزشی استراتژیک عبارتند از :

1 – نظام های آموزشی ( خصوصی و دولتی )

2 – سطح آموزشی ( از کودکستان تا آموزش عالی )

چهارچوب پیشنهادی در برنامه ریزی استراتژیک دارای 4 مرحله اصلی است که عبارتند از :

1 – تعیین سطح برنامه ریزی ( دورنگری )

2 – گردآوری داده ها

3 – برنامه ریزی

4 – اجرا و ارزیابی

هریک از 4 مرحله فوق کبه محورهای اصلی برنامه ریزی استراتژیک مرتبط می باشند عبارتند از :

1 – بازاندیشی : تعیین حوزه عمل برنامه ریزی ( دورنگری ) و گردآوری داده ها

2 – بازسازی ساختارها : برنامه ریزی

3 – بازآفرینی : اجرا و ارزیابی

تعیین سطح برنامه ریزی ( دورنگری ) :

گام نخست , انتخاب میدان عمل از میان سه گزینه برنامه ریزی استراتژیک

ابتدا براساس اینکه در چه سطحی از برنامه ریزی هستیم و برای چه کسانی برنامه ریزی می کنیم از میان سه گزینه میدان عمل ( خرد , کلان , فراسوی کلان ) , میدان عمل را مشخص می کنیم . در این مرحله بازاندیشی در باره فلسفه و دورنمای آموزش وپرورش و نیز شناسائی تعصب های پنهان برای یاران برنامه ریزی ضروریست.

در ذیل به مرور هر یک از میدان های عمل ( سطح ) می پردازیم:

برنامه ریزی در سطح فراسوی کلان:

این سطح اساسی ترین و کمیاب ترین سطح از برنامه ریزی است و نیازهای موجود و فرصت های آینده را برای جامعه و انسان ها و سازمان ها مشخص می کند. دیدگاه آن پیامدهاست و به بهزیستی جامعه در آینده می پردازد.

برنامه ریزی استراتژیک فراسونگر با جامعیت کامل نه تنها به آنچه که هست می پردازد بلکه به آنچه که باید باشد و آنچه که می تواند باشد نیز می پردازد و به فرضیات زیر مبتنی است :

1 – جامعه به طور عام و نیز نظام آموزشی و اجزاء آن به طور خاص باید بهبود یابد.

2 – با توجه به اینکه بخشی از عوامل آینده از اختیار خارج است می توانیم برخی امور را تغییر دهیم.

3 – انسان ها علاقمند ند نظام آموزشی کشور هم در طراحی , تدوین , اجرا و ارزیابی آرمان ها و اهداف جاری موفق باشد و هم در شناسائی مأموریت های جدید برای یاری رساندن به جامعه و حذف زوائد ابتکار داشته باشد.

4 – هدف غائی بهبود جامعه در زمان حال و آینده است.

بعنوان مثال : برنامه ریزی نظام فنی حرفه ای مبتنی بر نیازها و ارزش ها و فرصت ها و کیفیت زندگی

توسعه یک دانشگاه جامع که به بهبود منابع ذهنی و اقتصادی بیاندیشد.

برنامه ریزی در سطح کلان :

در این سطح به راه های بهتر تحقق بخشیدن به هدف های سازمان و بهبود دارائی وضعیت موجود آن پرداخته می شود. دیدگاه آن درون  به برون است و در گام اول افراد بدون سازمان از آن بهره مند می شوند سپس افراد خارج از سازمان .

زمان این نوع برنامه ریزی یکساله و مبتنی بر مفروضات زیر است.

1 – آرمان های نظام آموزشی و واحدهای عملیاتی آن شناخته شده , معتبر و مفید است.

2 – واحدی که نیاز به بهبود دارد نظام آموزشی و اجزاء آن است.

3 – تحقق آرمان های نظام آموزشی باعث تربیت افراد متکی به خود برای امروز و فردا می شود.

4 – بیشترین بهره از این برنامه برای سازمان است.

5 – آینده عمدتاً توسط دیگران طراحی می شود و ما فقط پیش بینی می کنیم و پاسخگو هستیم.

مثال : بررسی جذب فارغ التحصیلان دانشگاه به مشاغلی که برای آن تربیت شده اند و بررسی اینکه آیا شغل یافته اند و یا متکی به خود و کارآمد و مسئول بار آمده اند؟

برنامه ریزی در سطح خرد :

این سطح از برنامه ریزی در درون برنامه ریزی هر سطح کلان قرار دارد و عملکرد معلم یا یادگیرنده را بطور انفرادی و جمعی در یک هفته یا ماه بررسی می کند. از این رو آنرا " برنامه ریزی تاکتیکی " می نامند.

در این سطح از برنامه ریزی دو انتخاب ممکن است وجود داشته باشد:

الف) بهبود عملکرد مدرس , مدیر یا یک گروه ( بازده استاد , یا گروه , ساعات کار , مرخصی , پرداخت ها , قدرت تصمیم و غیره )

ب) بهبود عملکرددانشجو یا دانش آموز ( بهبود نحوه اجرا , کارگروهی , توسعه مهارت , محور , توسعه نظام تدریس و غیره )

هدف این سطح از برنامه ریزی محصول ( دانش آموز یا دانشجو ) و مبتنی بر مفروضات ذیل است:

1 - هدف های نظام آموزشی و واحدهای عملیاتی آن شناخته شده , معتبر و مفید است

2 – واحدهائی که نیاز به بهبود دارد برنامه درسی و یا فعالیت یاددهی یادگیری ویژه است.

3 – در این نوع برنامه ریزی فرد بهره مند می شود ( مدیر , معلم , دانش آموز , دانشجو و غیره )

4 – بهبود های حاصله در این سطح درمجموع به بهبود نظام آموزشی کمک می کند.

مثال : در برنامه ریزی سطح خرد : توسعه برنامه درسی علوم یا نجوم یا  توسعه مهارت مدرسان

اگر چارچوب مرجع خیلی محدود انتخاب شود , اگر چارچوبی انتخاب شود که هدف های جاری سازمان را بدون تغییر برای آینده تعمیم دهد و یا فقط متوجه آینده باشد ممکن است یا تأثیر گذار نباشد و یا با شکست مواجه شود.

ماهیت تعامل سه نوع نتیجه و سه نوع برنامه ریزی :

روابط بین سطوح خطی نیست , نتایج در هر سطح بر روی نتایج سطح دیگر اثرهایی می گذارد. درون هر سطح و مابین سطوح تعامل وجود دارد. مثال : یادگیری مفاهیم در درس تاریخ به درک درس فلسفه کمک می کند.

کدام سطح را باید در برنامه ریزی برگزید:

چون علاوه بر زمان حال , زمان آینده نیز از اهمیت خاصی در برنامه ریزی برخوردار است  از اینرو فراسونگری در برنامه ریزی یک ضرورت است. و قویاً توصیه می شود که برنامه ریزی در سطح فراسوی کلان آغاز شود. گروه برنامه ریزی با قبول این اصل که نتایج هر سطح بر سطح دیگر اثر می گذارد باید صلاح را در انتخاب سطح فراسوی کلان بداند.

بعد از انتخاب سطح عمل و ظایفی که باید به شرح ذیل انجام شود یکسان است:

الف) گردآوری داده

• شناسائی باورها و ارزش ها

• شناسائی پنداره ها

• شناسائی مأموریت ها ( که بر مبنای درونگری برنامه ریی استراتژیک متفاوت خواهد بود)

• سنجش نیازها

گام دوم : شناسائی باورها و ارزش ها :

باورها و ارزش ها و آرزوها باید مشخص و رسماً برای سهیم کردن افکار عمومی و توافق جمعی اعلام شود. موفقیت فرآیند برنامه ریزی استراتژیک مستلزم توانائی و قابلیت برنامه ریزان در بازاندیشی در باره انسان جامعه و آموزش و پرورش و توجه به فلسفه آن است . باید صبور بود و انسان ها را هدایت کرد تا باورهای مقاوم به تغییر گذشته را دچار تغییرات سازنده نمائید.

گام سوم : شناسائی پنداره ها :

برنامه ریزی استراتژیک یک برنامه ریزی بلندمدت برای دستیابی به پنداره هاست. یعنی شناسائی آنچه هست و آنچه باید باشد و آنچه می تواند باشد. تحلیل روندها و برونگیری در این رابطه منابع سودمندی هستند. پنداره ها مربوط به دنیائی که فرزندان در آن قرار است زندگی کنند و یا سازمان هائی که قرار است در آن کار کنند مربوط است. پنداره ها مربوط به سهمی است که افراد ایفا می کنند و به شیوه ها و منابع و روش ها مربوط نیست.

گام چهار : شناسائی مأموریت های جاری:

این مرحله در طی گام دوم تا چهارم انجام می شود , مأموریت ها را در قالب عملکردهای قابل سنجش از قبیل اینکه به کجا می روید ؟ و چگونه خواهید دانست که چه موقع به مقصد می رسید؟ بازنویسی شود . اطلاع از قوانین رایج آئین نامه ها , دستورالعمل ها و سیاست های آموزش و پرورش ضروری است. باید بدانیم که چه چیزی نظام آموزش و پرورش و اجزای آن را هدایت می کند.

شناسائی مأموریت های عملیاتی , تحلیل تعارض , مأموریت های اجزاء مختلف و سهم هریک از تحقق اهداف سازمان در این مرحله انجام می شود.

در میانه مأموریت ملاک های اندازه گیری باید تعیین شود تا بتوان آنها را به صورت هدف های مأموریت بازنویسی کرد.

گام پنجم :

با در نظر گرفتن تعریف نیاز ( تعیین فاصله میان نتایج ) کلیه منابع موجود اطلاعاتی در درون نظام آموزشی و جامعه بررسی گردیده و فرصت های آینده مشخص می شود , الگوی عناصر سازمانی ( فصل دوم ) برای سنجش نیازها چارچوب مناسبی است. لازمه تعیین نیاز , رفع اختلافات میان دست اندرکاران برنامه ریزی است.

برنامه ریزی :

داده ها به تنهائی سودمند نیستند و تنها برای مشخص کردن مسیر و تهیه برنامه استراتژیک بکار می روند.

گام هایی که در مرحله برنامه ریزی باید برداشته شوند عبارتند از :

• مشخص کردن توافق های جمعی در باره پنداره ها , باورها و مأموریت های جاری

• مصالحه میان عدم توافق ها

• انتخاب آینده مطلوب

• مشخص کردن مأموریت ها

• تعیین نقاط قوت , ضعف , فرصت ها و تهدیدها

• تصمیم گیری و تعیین ضوابط

• تهیه برنامه های عملیاتی استراتژیک

گام ششم : شناسائی همسوئیها و ناهمسوئیها به هم تنیدن پنداره ها , باورها و مأموریت های جاری :

این گام بستگی به نتایج مرحله تعیین سطح برنامه ریزی ( گردآوری داده ها ) دارد. اهمیت این گام شامل شناسائی همسوئیها و ناهمسوئیها و به هم تنیدن داده های عملکرد وضعیت موجود ( داده های سخت ) با دیدگاه های همکاران برنامه ریزی آموزشی ( داده های نرم ) است .

گام هفتم : مصالحه میان تفاوت ها :

حاصل عمده این گام یافتن زمینه مشترگ بر مبنای واقعیت است . در این گام برنامه ریزان باید به فعات به بیانیه های باورها , پنداره ها و نیازها در باره وضعیت موجود مراجعه کنند. لازمه موفقیت در این گام صبر و استفاده از مهارت های پویائی گروه و حل مسئله است. در این گام بر رابطه بین وسایل و هدف ها نیز دوباره تأکید می شود. معمولاً گام های 6 و 7 تلفیق می شوند.

گام هشتم : تعیین و انتخاب آینده مطلوب :

در این گام گروه برنامه ریزان وضعیت مطلوب آینده سازمان و جامعه را ترسیم می کنند. تعیین وضعیت مطلوب یک نوع تعهد نسبت به آینده  ایجاد می کند و از پافشاری نسبت به اجرای رهنمودهای وضعیت موجود سازمان می کاهد.

گام نهم : تعیین مأموریت ها:

پس از اجرای گام های قبلی بیانیه مأموریت نوشته می شود . این بیانیه نسبت به بیانیه مأموریت جاری غالباً تغییراتی دارد. مهارت های تهیه شاخص های قابل اندازه گیری عملکرد و یا بیانیه های مأموریت در قالب نتایج متناسب با سطح ( انتخابی ) برنامه ریزی کلیدی است.

گام دهم : تعیین نقاط قوت , ضعف , فرصت ها و تهدیدها :

توافق میان دست اندرکاران برنامه ریزی با استفاده از ابزاری که بررسی های درون و برون سازمان را برای شناسائی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدها میسر می کند , ضروری است. نباید بصورت واکنشی عمل شود.

گام یازدهم : قواعد تصمیم گیری ( تدوین سیاست ها ) :

چه باعث ایجاد یکدستی آرمان ها و هدف های استراتژیک و نزدیکی میان آنها می شود؟ ( ضوابط عملکرد ) تعیین می شود. و بر مبنای این پرسش " در مقابل آنچه دریافت می کنید چه می دهید ؟ " در این گام به اولویت نیازها پرداخته می شود.

گام دوازدهم : تهیه برنامه های عملیاتی استراتژیک :

درگام آخر نیازها , پنداره ها , باورها و مأموریت ها در هم تلفیق می شوند. برمبنای SWOT  محصلو این گام پاسخ به پرسش های زیر است:

چه چیزی ؟  چگونه ؟  چه کسی ؟  چه موقع ؟  چرا ؟   کجا ؟

در این گام شناسائی پیامدها , بروندادها و محصولات همزمان انجام می شود و نشانگرها برای فرآیند اجرا و رهیافت ها ی جایگزین با نحوه عملکرد تدوین می شود.

گام سیزدهم : اجرای برنامه استراتژیک :

• طراحی پاسخ , اجرای آنجه برنامه ریزی شده است( مدیریت استراتژیک )

• اجرای ارزیابی تکوینی ( ارزیابی استراتژیک / تاکتیکی )

• طراحی و اجرای ارزیابی پایانی ( ارزیابی استراتژیک / تاکتیکی )

• طراحی و اجرای برنامه ریزی استراتژیک , اجرا و ارزیابی آن یک فرایند مداوم است.

تفکر استراتژیک :

برنامه ریزی استراتژیک به فرآیند تفکر استراتژیک و ابسته است.

مشخصه تفکر استراتژیک آن است که فرد به سازمان خود بعنوان جزئی جدا نمی اندیشد بلکه آنرا بعنوان یک نظام که اجزای آن با هم در ارتباط هستند در نظر می گیرد.

این طرز تفکر چرخشی است نسبت به طرز تفکر واکنشی و وسایل و فرایندهای استبدادی , تاکتیک های بودجه گرا به هدف تفکر آینده نگر , فراکنشی , کل گرا که در آن وسایل براساس مقاصد رضایت بخش جمعی انتخاب می شود.

در تفکر استراتژیک یک چرخش در نظر گرفته می شود که اجزاء را به صورت یک کل به هم تنیده در جهت خودکفائی دانش آموزان در آینده ادامه می دهد . این چرخش عصاره تفکر استراتژیک است.

برنامه ریزی استراتژیک به سادگی شهودی نیست بلکه منطقی است.

رویکرد برنامه ریزی استراتژیک فردگراست و براساس نتایج استوار است.درونی و شهودی و غریزی نیست
در برنامه ریزی استراتژیک برخی از جنبه ها و عوامل وجود دارد که فایده آنها در صورتی آشکار می شود که به انجام آنها بپردازید.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: